De anatomie van het fascisme

Fascisten kunnen alleen een plek krijgen nadat het socialisme krachtig genoeg is geworden om op een af andere manier mee te besturen, zodat er een groep gedesillusioneerden ontstaat onder de oorspronkelijke aanhang van arbeiders en intellectuelen. [...]

De legitimatie van geweld tegen een gedemoniseerde interne vijand brengt ons dicht bij het hart van het fascisme. [...]

Terwijl de resten van de Rijksdag nog nasmeulden, ondertekende president Von Hindenburg op 28 februari een 'Besluit voor de bescherming van de mensen en het land', daarbij gebruikmakend van de volmachten van artikel 48. Het Besluit van de Rijksdagbrand verdaagde alle vrijheid van meningsuiting, het recht op samenscholing, bezit en persoonlijke vrijheid, stond de autoriteiten toe om naar goeddunken verdachte 'terroristen' te arresteren (in dit geval communisten), en gaf de federale regering het gezag over de politiemacht van de deelstaten. Daarna waren er maar weinig Duitsers op voorbereid om, bij afwezigheid van hulp van de politie, de rechterlijke macht of andere autoriteiten, iets te doen tegen de losbarstende bruinhemden die joodse advocaten en magistraten uit de rechtszalen verdreven, of linkse kantoren en kranten plunderden. [...]

Daarom moet in een bruikbare definitie van het fascisme ook voorkomen worden dat het fascisme als een geïsoleerd verschijnsel wordt behandeld, los van de omstandigheden en de medeplichtigen. Het fascisme aan de macht is een mengsel, een krachtig amalgaam van verschillende, maar verenigbare conservatieve, nationaal-socialistische en extreem-rechtse ingrediënten, bijeengehouden door gemeenschappelijke vijanden en het gemeenschappelijke verlangen naar een herboren, gerevitaliseerd en gezuiverd land, welk offer aan vrije instituties en gerechtigheid hiervoor dan ook gebracht moet worden. De exacte verhoudingen van de onderdelen van het mengsel zijn het gevolg van processen: keuzen, bondgenootschappen, compromissen, rivaliteiten. Het fascisme in actie heeft meer weg van een netwerk van relaties dan van een vaststaande essentie.

bron: Uit het boek 'De anatomie van het fascisme' door Robert O. Paxton; Vertaald door Edzard Krol; Uitgeverij Bert Bakker; 2005; Oorspronkelijke titel 'The Anatomy of Fascism'; 2004